DNA Boek gemeente Bergeijk - Voor elkaar

“De geschiedenis zal het leren”, zegt een oud Nederlands spreekwoord. Dat gezegde gaat zeker op voor gemeente Bergeijk. Het grondgebied ligt in de Brabantse Kempen. Al in de steen- en bronstijd vestigden zich hier de eerste inwoners. Prehistorische grafheuvels en vele archeologische opgravingen vormen nu nog stille getuigen van een rijke geschiedenis. In het verleden speurend mag je concluderen dat de generaties mensen die dit gebied eeuwenlang bevolkten veel hebben moeten doorstaan. Van turfstekers tot veehouders, van koperteuten tot landbouwers; iedereen moest hard werken voor een vaak maar karig bestaan. Smokkelen en illegaal jenever stoken zorgden voor wat extra inkomen. Men leefde per slot van rekening een beetje op de grens... De 20e eeuw bracht twee wereldoorlogen die beiden diepe sporen achter lieten.

Net vóór de 21e eeuw werden Bergeyk, Luyksgestel, Westerhoven en Riethoven samengevoegd tot de nieuwe gemeente Bergeijk. Naar het heden kijkend valt alles wat hier ooit geschiedde nog nauwelijks voor te stellen. Bergeijk is anno 2020 een welvarende gemeente. Dat ging niet zonder slag of stoot. Zware industrie bracht in het begin van de vorige eeuw werkgelegenheid. Bergeijkenaren werkten in de mijnen, de sigarenindustrie en in zuivel- en steenfabrieken. Rond de jaren vijftig kwamen bedrijven als Campina, De Ploeg, DAF, Philips en VDL op. De nieuwe welvaart bleek kwetsbaar. Veel van deze bedrijven kregen te maken met stormachtige tijden.

Door de tijden heen is hier van alles gebeurd. Dat mondde uit in toevallige combinaties van vooruitstrevendheid

Massa-ontslagen volgden. De inwoners van gemeente Bergeijk knakten niet, maar bogen mee. Zij zochten wederom naar nieuwe mogelijkheden om te overleven. Dat vormde sterke, hechte en geharde generaties, ook wel omschreven als de “Kempische mens”. Alle zes kernen in de gemeente Bergeijk bezitten zeer sterke sociale structuren. Ze beschikken allen over een actief gemeenschapshuis. Het verenigingsleven bloeit er uitbundig. Aan kunst en cultuur wordt veel waarde gehecht. Zowel passief als actief: vele Bergeijkenaren tonen hun creativiteit in allerlei kunst- en cultuurvormen. Terwijl kunst en cultuur vanuit de historie niet zozeer in het DNA van de Bergeijkenaren zit, hebben ze wel het talent om ook deze invloeden van buitenaf eigen te maken en te omarmen.

Bovendien is daar door de huidige welvaart ook meer tijd en ruimte voor. Clubs, verenigingen en kroegen zijn uitgelezen plaatsen waar de lokale bevolking elkaar ontmoet. Dat is misschien wel wat men verstaat onder “Brabantse gemoedelijkheid”. De gemeenschap van de gemeente Bergeijk weet nog tradities en waarden te behouden en te koesteren die elders in ons land al te lichtvaardig verdwijnen. Voor de oudere generatie was het opgroeien met het katholicisme een zeer belangrijke factor. Het vormde hen in hun vroege jeugd. Het actieve geloven dooft echter langzaam uit: zeker onder de nieuwe generatie, de jongeren. De godsgebouwen zullen dan ook zeer waarschijnlijk, in de nabije toekomst, een nieuwe bestemming krijgen. De kerktorens zullen ook moeten meebuigen.

De geschiedenis, alle invloeden door de jaren heen en de sterke wil om te overleven vormden het DNA (De Natuurlijke Aard) van de Bergeijkenaren. De Bergeijkenaar staat open voor nieuwe (economische) kansen. Brainport is een economische factor van jewelste. De oude maakindustrie bood plaats aan nieuwe kennisindustrie. Het bijzondere schuilt erin dat juist die kenniswerkers een nieuwe maakindustrie tot leven brachten. Deze industrie verlegt dagelijks haar grenzen en verwacht dat ook van haar toeleveranciers. In Bergeijk ontwikkelen en produceren bedrijven in de kleinmetaal van alles* uit metaal. Vooral ook wat nog nooit gemaakt is. De vraag komt uit de kennisindustrie. Ondernemers uit Bergeijk grijpen die kansen. En hoe! De kleinmetaalindustrie van Bergeijk is wereldvermaard.

“Wij maken alles van metaal ook wat nog nooit gemaakt is”

Sociaal gezien zijn de gelederen in gemeente Bergeijk als in een instinctieve reactie meer gesloten. Uit angst voor nieuwe tegenslag voelt het veilig om alles bij het oude te laten. Dat is heel menselijk. Bergeijk staat zogezegd schouder aan schouder in een hechte kring, maar wel een beetje met de ruggen naar buiten. Nieuwkomers uit het verleden importeerden andere inzichten en levenswijzen. Die werden destijds niet bepaald direct omarmd. Dat verzet tegen het nieuwe sleet met de jaren. Toeristen, fietsers, wandelaars, ruiters, kenniswerkers, allochtone arbeiders, statushouders: nieuw DNA vloeit door het gebied. En zij brengen wederom nieuwe inzichten. En nieuwe kansen.

Maar liefst 85% van gemeente Bergeijk bestaat uit bos en landschap. Alle inwoners ervaren de nabijheid van de natuur. Dat doet onlosmakelijk iets met de Bergeijkenaren. De natuur is alom aanwezig; het tekent en bezielt het gebied. Het landschap manifesteert zich in twee dimensies. Enerzijds zijn er de uitgestrekte bossen waarin je wordt opgenomen en veilig ingesloten. Anderzijds ervaar je de rust en ruimte op uitgestrekte heide- of landbouwgronden. Alle zes kernen van de gemeente Bergeijk zijn als op ansichtkaarten vanuit het Kempische landschap te aanschouwen. Dit karakteriserende beeld geldt voor de gehele Brabantse Kempen. Een landschap vol roemrijke verhalen. Het is ook niet toevallig dat gemeente Bergeijk jaarlijks 1,2 miljoen toeristische overnachtingen op de grote en kleine vakantieparken en campings mag tellen.

Deze wetenschap en de duizelingwekkende ontwikkelingen in de Brainport regio bieden volop mogelijkheden. Ondernemers en inwoners buigen mee en grijpen hun kans. De geschiedenis wordt wederom opnieuw geschreven.

“Door de tijden heen is hier van alles gebeurd. Dat mondde uit in toevallige combinaties van vooruitstrevendheid”

Riethoven rijd je altijd vanuit het bos in. Vanuit welke richting je ook komt. Die ervaring zet de toon. De inwoners van Riethoven wonen in een oase van rust. Riethoven ademt de grandeur van een rijk dorp. Dat zie je aan de luxe woningen en excellente restaurants. Mensen kiezen er bewust voor hier te (gaan) wonen. Relatief veel mensen “van buiten” bezielen het dorp. Wie wil integreren zal daar zelf de eerste stappen voor moeten zetten. Is die horde genomen, dan zijn er geen belemmeringen om te worden geaccepteerd.

Het leefbaar houden van Riethoven is een veelbesproken onderwerp. De vergrijzing, het in stand houden van de basisschool, het medisch centrum, het gemeenschapshuis en de lokale supermarkt vormen een grote uitdaging. In deze problematiek uit zich het DNA van de inwoners. De kernraad spant zich in om, geholpen door de inwoners, de lokale voorzieningen in stand te houden. De ruggen worden gerecht en men vecht voor het goede doel. Een ander karakteriserend voorbeeld is het oprichten van ‘Meer Riethoven’. Om te zorgen dat Riethoven toekomstbestendig wordt voor alle leeftijdsgroepen staken de Riethovenaren samen met de gemeente de koppen bij elkaar. Gezamenlijk kregen zij het voor elkaar. In 2019 is de Coöperatie Meer Riethoven van start gegaan, die meer zorg biedt aan de alle inwoners, op het gebied van opgroeien, wonen en samenleven, ouder worden en werken en ondernemen.

"Ouderen willen het liefst in Riethoven blijven wonen en zo lang mogelijk deel uitmaken van de lokale samenleving. Daar zijn wel geschikte huizen voor nodig"

Westerhoven wordt omringd door een open gebied waar tal van voorwerpen uit de bronstijd zijn opgegraven. Het dorp is rond de 19e eeuwse Sint-Servatiuskerk gebouwd. De oude dorpskern van Westerhoven ademt authenticiteit en rust uit. Het plein voor de kerk vormt nog steeds het decor voor allerlei activiteiten. In cijfers uitgedrukt blijft Westerhoven klein, al telt de basisschool toch zo’n 200 leerlingen. Het klein zijn baart wel zorgen, toch mag het dorp zich verheugen in nieuwkomers. Dit zijn vaak werknemers uit de kennisindustrie. De vraag naar geschikte (starters)woningen overtreft het aanbod. Dat geldt ook voor de werkgelegenheid. Er zijn meer vacatures dan werkzoekenden in Westerhoven.

“Wij kunnen beter naar de toekomst kijken. Zorgen dat onze jongeren in het dorp blijven”

De mensen van Westerhoven voelen een diepe band met het dorp waarin zij wonen. Jongeren zijn vaak lid van meerdere verenigingen, carnavals-, fanfares en andere clubs. De saamhorigheid van Westerhoven is, in vergelijking met de andere kernen, misschien wel het sterkst. Westerhovenaren voelen zich uniek en anders. Het bijzondere is dat al de zes kernen van gemeente Bergeijk tegelijkertijd zoveel gemeen hebben. De inwoners van Westerhoven hebben de Kempische werkmentaliteit in hun DNA. Samen met de Kempervennen vormen zij een belangrijk deel van de economische ruggengraat van gemeente Bergeijk. Ze werken hard voor de zaak. Niet lullen maar poetsen. Dat brengen de vele zzp-ers die hier wonen en werken in de praktijk. En je ziet het in het straatbeeld waar volop
bedrijfswagens naar de volgende klus onderweg zijn.

“Het mooiste woord van hier is “Ons moeder”

Het gemeentehuis van Bergeijk ligt in wat hier in de volksmond ‘t Hof wordt genoemd. Op ‘t Hof wordt er over ons beslist, beweren de andere vijf kernen. Oudere inwoners herinneren zich de tijden waarin Bergeijk voorop liep in de ontwikkelingen. De bossen herbergden kloosters waar filosofie- en theologiestudenten huisden. Paters brachten er hun kennis en levensovertuiging over. Bergeijk bezat ooit de grootste katholieke kerk van de Kempen. Het centraal gelegen ‘t Hof vormt dan ook niet bij toeval nog steeds het centrum, de kern van de gemeente Bergeijk. Al is er natuurlijk enorm veel veranderd. De rol van de kerk is nog maar minimaal. De Gemeente staat steeds vaker niet meer aan het roer, maar meet zich een regisserende rol aan. Ondernemers en inwoners dragen zelf hun ideeën aan. Dat dit hier kan is bijzonder lovenswaardig, elders zien we vaak meer een afwachtende klagende houding van de bevolking.

“Als je hier iets nieuws begint moet je er voor knokken. Als je het voor elkaar krijgt worden de Bergeijkenaren er trots op. Verzet maakt dan plaats voor acceptatie”

t Hof is heden ten dage een forensendorp. Autochtonen wonen in pais en vree samen met nieuwkomers. “En in de bossen wonen de rijken”. Het plein en de aansluitend gelegen winkelstraten en terrassen geven ‘t Hof een gezellig, kleinstedelijk karakter. Een veilige, voor jonge gezinnen zeer geschikte omgeving.

Daarbij is ‘t Hof het centrum van de regionale zorgvoorzieningen. De vergrijzing en de daarmee gepaard gaande problematiek gaan de nog midden in het leven staande inwoners aan het hart. De sociale impact van dementerende ouderen is groot. Inwoners voelen zich geroepen iets voor elkaar te betekenen. Dat is ook een uiting van hun DNA. Het er voor elkaar zijn zit al generaties lang in hun genen.

“Brabanders zijn ook graag ondeugend: zoutsmokkel, boter, sport om dat voor elkaar te krijgen. Wat denk je van de wiet en de rotzooi die er nu gemaakt wordt. Dat past ook bij onze grensgemeente”

Ondanks het feit dat de inwoners van ‘t Loo pal naast de buren van ‘t Hof wonen, voelen zij zich toch pas echt thuis in hun eigen kern. Oudere inwoners horen in hun herinnering nog dagelijks de stoomfluit van de melk- en boterfabriek door de lucht schallen. Het dorp behield, ondanks dat de voorzieningen stuk voor stuk verdwenen, haar gemoedelijke karakter. Daar tegenover worden hier vandaag de dag verhoudingsgewijs veel nieuwe woningen uit de grond gestampt. Qua inwonersaantallen groeit ‘t Loo flink. Het gaat hierbij vaak om weggetrokken jongeren; zij keren, nu er geschikte woningen beschikbaar zijn, met hun jonge gezin naar hun geboortegrond terug. De hang naar het dorp van hun jeugd bleef sterk. Ook is er een stevige instroom van Poolse arbeiders. Het familiegevoel wordt door al die instroom wel steeds een beetje als minder ervaren.

“We zaten met de kerstpost bij elkaar om onbekende adressen te zoeken. Aan het eind was iedereen familie”

De bevolkingsopbouw van ‘t Loo bestaat uit een bont gezelschap mensen. Landbouwers, kenniswerkers, zzp’ers, expats en gezinnen met jonge kinderen bezielen deze kern. Een diepe verwantschap met de omgeving gaat hier gepaard met een haast vanzelfsprekend verantwoordelijkheidsgevoel voor die omgeving. Dat intrinsieke DNA wordt mooi geïllustreerd in de toewijding van honderden vrijwilligers voor de Natuurtuin. Zij houden de tuin schoon en op orde. Ook het verenigingsleven bloeit hier volop. Hier worden sociale banden gesmeed en aangehaald.

“Ik kom uit een gezin van 11 kinderen en 4 koeien”

De Weebosch vormt qua inwonersaantal de kleinste kern van Bergeijk. Het geïsoleerd gelegen dorp wordt omringd door landbouwgebied en uitgestrekte bossen en heidevelden. De rivier de Aa stroomt er parallel door het landschap. Het DNA van de inwoners van de Weebosch is gevormd vanuit een sterke agrarische cultuur. “Doe maar gewoon” is hier de norm. En iedereen kent hier iedereen. Daar moet je wel van houden. Het kloppend hart van de Weebosch is buurthuis ‘t Sant. Bijna dagelijks wordt er wel iets georganiseerd. Dat de gemeenschapszin in de Weebosch groot is, wordt nog eens bewezen door het gezamenlijk aanschaffen en restaureren van de draaimolen. Vrijwilligers werkten duizenden uren om De Perdjesmolen (vol trots) weer als nieuw te laten draaien.

“Wij leven in een prikkelarme omgeving. Dat werkt heilzaam voor mensen met een drukke baan en voor kinderen met ADHD die ruimte nodig hebben.”

“Wij zijn de achtertuin van Eindhoven.”

De grootste zorg van de Weebosch is het in stand houden van de leefbaarheid. Dat heeft alles te maken met het behouden en liefst verhogen van de inwoneraantallen. De dorpsraad maakt zich sterk en verenigt de krachten. In de Weebosch leeft een groot besef van het belang van zingeving. Dit geldt voor alle inwoners; jong en oud. Daar wordt door de gemeenschap op aangestuurd. Men voelt zich hier, misschien wel meer dan in de andere kernen, vooral op elkaar aangewezen. Die wetenschap verbindt de mensen.

“Zoals vroeger gezamenlijk hard gewerkt werd om de oogst binnen te halen gebeurt dat nu in de zorg. Onze saamhorigheid is groter dan elders in Nederland.”

Van alle kernen ligt Luyksgestel het dichtst bij de Belgische grens. Het Kempische Luyksgestel ligt tussen grote landbouwgronden en uitgestrekte bossen. Een zijbeek van De Dommel, De Keersop, stroomt door het gebied. Het gebied ademt rust uit. De mensen voelen zich hier aan elkaar verwant en op elkaar aangewezen. Luyksgestel leeft van alle kernen van Bergeijk het meest naar België toe, waar het tot 1818 ook formeel toe behoorde. De Vlaamse mentaliteit en dito achternamen worden hier het meeste gevonden. Op grijze dagen voelt het afgelegen gebied van gemeente Bergeijk onheilspellend aan. Bij hevig onweer kan het hier flink spoken. In 2016 is Luyksgestel getroffen door een ware hagelramp. In de dagen die daarop volgden, kwam de gemeenschapszin tot uitdrukking. Schouder aan schouder werd gewerkt om de huizen weer bewoonbaar te maken.

“Jongeren studeren nu aan de Technische Universiteit. Dan zijn ze wel voor langere tijd verdwenen”

De komst van kunstmest in Luyksgestel transformeerde de arme zandgrond tot een vruchtbare bodem. Land- en bosbouw en later het toerisme brachten nieuwe kansen. Ondernemers spelen hier slim op in. De focus ligt hier op de oudere toerist met zijn specifieke eisen. Dat past in het DNA van de streek. Een bron van zorg, die met sommige andere kernen wordt gedeeld, is het voortrazende sluipverkeer.

“Ik had ooit een Ferrari. Dat mag hier”

De Brabantse Kempen maken onderdeel uit van De Kempen. Deze zandstreek loopt van West naar Oost: van de provincie Antwerpen tot Vlaams-Brabant. De naam van de streek is een vervorming van het woord Campinia of Campina, wat Latijn is voor open vlakte. De Brabantse Kempen worden gevormd door vijf gemeenten. Al deze gemeenten hebben veel te danken aan De Kempen. De streek wordt als een landschap vol verhalen omschreven. De meest bekende zijn die van de Bokkenrijders en kabouterkoning Kyrië. De streek kan terugkijken op een roemrijke geschiedenis. Koperteuten zwierven vanuit De Kempen door geheel Europa. Op de Cartierheide liet Napoleon zijn sporen na. Smokkelaars en stropers slopen hier ooit door de dichte bossen. De Eerste en Tweede Wereldoorlog drukten een extra stempel op de toch al bewogen geschiedenis.

Wie nu de Brabantse Kempen bezoekt, ontmoet er wandelaars, fietsers en ruiters. Zij bieden volop nieuwe kansen voor de regio. Het gebied karakteriseert zich door een spel van open landbouw-, moeras- en heidevlaktes. Dat patroon wordt gecombineerd met uitgestrekte (naald)bossen. Aan de einders liggen de kernen met elk hun eigen kerktoren als baken van herkenning. Het gebied werkt als een magneet voor toeristen. De vijf Kempengemeenten mogen zich jaarlijks verheugen in miljoenen bezoekers. Mensen willen hier klaarblijkelijk graag vertoeven. Het gevoel van het Kempengebied en haar geschiedenis vormden wat wel “de Kempische mens” wordt genoemd. Nuchterheid, hard werken en niet zeuren staan symbool voor het Kempische DNA.